تیتر و روزنامه نگاری
این نوشتار از دکتر مجید رضائیان در ارتباط با تاریخچه روزنامه نگاری و سیر تحول آن و همچنین تغییر و تحول تیتر در گذر زمان است. مطلب بسیار جالب و تأمل برانگیزی است که توصیه میکنیم حتما آن را مطالعه کنید تا به درک جالبی از تیتر دست یابید و بتوانید براساس آن رویکردهای مناسبی را در نشریه تان در نظر بگیرید.
مدلهای روزنامهنگاری:
روزنامه نگاری خبری، روزنامهنگاری تشریحی، روزنامهنگاری توسعه، روزنامه نگاری تحقیقی و بعد از اینترنت «روزنامهنگاری تحلیلی» هم اضافه شد.
رویکردهای روزنامه نگاری:
روزنامهنگاری در تیتر، سه رویکرد دارد: اول؛ رویکرد «گذشته محور» یا خبری، دوم؛ رویکرد اکنون محور یا «رویکرد معنایی» و سوم «رویکرد پیشبینی کننده» یا آینده محور است. اگر همه اینها را بخواهیم با سه کلیدواژه تعریف کنیم میشود: رویکرد خبری، رویکرد معنایی و رویکرد فردایی.
تا پایان جنگ جهانی دوم و دهه 50 تا 60 میلادی روزنامهنگاری با همه وجوه متفاوت و با سابقه طولانی که در اروپا دارد، خیلی دوسویه و تعاملی نبوده است. تیتر زده میشود ولی اول برای «مطلع کردن» است و بعد برای «قانع کردن». حتی در روزنامهنگاری تحقیقی که مدل اصلی آن را از واترگیت میگیرند، این رویه وجود داشت.
روزنامه نگاری توسعه:
یک اتفاق مثبت و خوبی که افتاد و در ایران کمتر در مورد آن بحث شده
«روزنامهنگاری توسعه» است. بعد از جنگ جهانی دوم که همه جا خراب شد،
آبادانی و عمران، خودش را بر روزنامهنگاری تحمیل کرد و روزنامه نگاری
توسعه به میان آمد. در روزنامهنگاری توسعه، تیترها به سمت (How) یا چگونگی
واقعه و تشریح جزئیات رفت، اما با نگاه توسعه: در چنین شرایطی اتفاقی که
برای تیترها افتاد، این بود که مدتی سردبیران روزنامهها به سمت عنصرهایی
رفتند که بگویند چه اتفاقی الان افتاده و چه اتفاقی قرار است بعداً بیفتد؟ تیترهای توسعه، بیشتر بر رویکرد معنایی سوار شدند، یعنی از خبر فاصله گرفتند که اتفاق خوبی بود.
روزنامه نگاری تحلیلی:
در دهه 80-70 به بحث اینترنت میرسیم. تفاوت اینترنت سال 82 تا 90 میلادی در همگانی شدن اینترنت بود، البته ما در ایران کمی دیرتر به این مرحله رسیدیم. بعد آمدند گفتند حالا که اینترنت به صورت لحظهای خبرها را مطرح میکند دیگر شما صبح نمیتوانی تیتر بزنی که مثلا «بلگراد بمباران شد»، چون دیشب آنلاین این اخبار گفته شده و همه فهمیدهاند. حالا باید بگویی «چگونه بمباران شد؟» و یا «چرا بمباران شد؟»، حتی رسانه تلویزیون هم در چنین شرایطی رفت به سمت تمرکز بر روی عنصر چگونگی و چرایی و روزنامهنگاری تحلیلی.
تحول در تیتر نویسی:
در تیترها نیز یک تحول جدید پدید آمد. قبلا تحول از تیترهای خبری به معنایی (اکنون محور) بود و این بار تحول از معنایی به سمت فردایی (پیش بینی کننده) بود که اتفاق بالاتری است. فرم و اندازه تیترها نیز کوچکتر شد، تا رسید به تیترهای یک کلمه و دوکلمهای. در چنین شرایطی عنصرهای مکمل به کمک تیتر آمد. روتیتر یک زمانی در دنیا خیلی مهم بود، حتی دیدم در گذشته، روزنامههای انگلیسی دو تا روتیتر داشتند، ولی کم کم رسید به عنصری به نام زیرتیتر و خیلی گسترش پیدا کرد. عنصر مکمل بعدی، یعنی سوتیترها هم متفاوت شدند یعنی «باکس» اضافه شد و به سمت «سوتیترهای تشریحی» رفت. اما عنصر اصلی مکمل برای تیتر، «عکس» بود. عکس، جایگاه فوقالعادهای پیدا کرد و انقلابی در کاربرد عکس در کنار تیتر پیدا شد. در چنین شرایطی، تیترهای کوتاه اضافه و تیترهای اقناعی کم شد، برای بزرگ کردنهای نامتعارف تیتر، دستبستهتر شد، ولی تکنیک تیترزنی اوج گرفت. قبل از آن در دهه 60 و قبلتر، تیترهای خبری طولانیتر ولی به محتوا مربوط بودند، اگر هم کمی از محتوا فاصله میگرفتند، چون به اطلاعات متکی بودند، مشکلی ایجاد نمیکرد، اما بعدا تیترها، معنایی شد و بعد از آن فردایی، یعنی تیترهای متکی بر «اکنون» و متکی بر عنصر «پیشگیری» و آینده محوری، این اتفاق که افتاد، مخاطب احساس کرد به یک آرامش نسبی رسیدهاست و می تواند با رسانهها به تناسب تحولات روز دنیا نزدیک شود و به جواب پرسشهایش برسد.
الان دیگر هدفمان مطلع کردن مخاطب نیست، الان میخواهیم مخاطب را به عنصری به نام «باور» برسانیم.
سئوالی که اینجا پیش میآید این است که آیا میتوان گفت در سیر تحول در تیترها، قبل از دوران جدید، به مخاطب و «نیاز او» کمتر توجه میشده است و بیشتر این فرستنده پیام یا روزنامهنگار بوده که تعیین میکرده است چهچیزی را باید تیتر کند، یا بر چه کلماتی و عنصری تکیه کند؟ ولی در دوره جدید و بعد از اینترنت، توجه به مخاطب در زدن تیتر، تعیین کننده میشود. یعنی فقط ژورنالیست نیست که تصمیم میگیرد، چه چیزی را برجسته و تیتر کند؛ بلکه او باید توجه نماید مخاطب به چه چیزهایی حساس است؟ به چه چیزهایی نیاز دارد؟ دایره واژگانش چیست؟ چه مفاهیمی برایش مهم است؟ و سرانجام چه درکی از ادبیات واژههای تیتر دارد؟
***
دکتر مجید رضائیان - مؤسس دانشکده خبر ایرنا، سردبیر سابق روزنامه جام جم، مدرس دانشکده خبر ومرکز مطالعات و برنامهریزی رسانه
منبع: سایت همشهری